Advaita (non-dualiteit) volgens Vedanta
Velen van ons zijn (misschien vaag) bekend met het begrip Advaita (non-dualisme). De werkelijkheid lijkt uit een veelvoud te bestaan, maar is in werkelijkheid niet-twee, maar één. Hoe in vredesnaam? Wel, de grond van alles is simpelweg bewustzijn, en alle vergankelijke dingen zijn daar een tijdelijke uitdrukkingsvorm van.
Van een aantal zaken kun je zeker zijn. Dat je bestaat en dat je bewust bent. Maar ook dat alle ervaringen komen en gaan. Geen ervaring is stabiel. En toch ben jij bij élke ervaring bewust aanwezig. Deze permanentie van bewustzijn, en de feiten dat je bewust bent en bestaat betekent dat bewustzijn je diepe, werkelijke natuur is. Dit geldt voor iedereen. Het bewustzijn van de één is dan ook niet anders dan het bewustzijn van een ander. Eén bewustzijn. En binnen die oceaan van bewustzijn die we allemaal op dezelfde manier zijn, heeft ieder zijn eigen karma, dat op elkaar inspeelt. Binnen die eenheid van bewustzijn, wat dus ieders ware natuur is, speelt het leven zich af. Bewustzijn is altijd dezelfde schijnende basis hiervan. We weten allemaal dat alle verschijnselen zeer betrekkelijk en vergankelijk zijn. Zelfs op ons lichaam en geest kunnen we niet duurzaam bouwen. Vedanta zegt: Laat je uitleggen hoe het zit met jou en de werkelijkheid die puur bewustzijn heet, dat vredig is, oneindig en zalig, waar geen dreiging is en geen verlangen. Denk erover na, mediteer erop. Beoefen het. Als je deze uitnodiging aangaat, wordt het leven geheid anders beleefd.
Je eigen ervaring
Krasse stellingen, maar zeer aannemelijk. Kijk maar naar je eigen ervaring. Je hebt je lichaam zien veranderen, je hebt je geest zich zien ontwikkelen en je hebt ook al een flink stuk leven en actualiteit aan je voorbij zien trekken. Je hebt flarden wereld zien komen en weer zien gaan. Je hebt de actualiteit gevolgd, allerlei kennis van de wereld opgedaan. Je hebt je geest en lichaam zien deelnemen aan deze wereld. Je hebt gelachen, je hebt geleden. Je bent egocentrisch geweest in je pubertijd, en bent nu mogelijk altruïstisch. Wat blijkt nu? Er was al die tijd eenzelfde stille aanwezigheid die het allemaal mogelijk maakte en die het waarnam. Continu die stralende aanwezigheid die op alle objecten schijnt. Met objecten bedoelen we in Vedanta alles wat waar te nemen is. Inclusief gedachten en gevoelens in de geest, en de ervaring van het lichaam. Geest of mind is dus iets anders dan bewustzijn. Geest of mind hoort bij alle vergankelijke en tijdelijke verschijningen van en in bewustzijn. De aanwezigheid die er altijd is, noemen we echt. Dat ben jij, bewustzijn. Dat wat komt en gaat is schijnbaar echt, en daarom kun je er vrij van zijn.
Een simpel experimentje bevestigt dit. Als je je ogen sluit en je probeert te voelen hoe oud je bent, dan lukt dat niet. ‘Ik voel me tijdloos’. Iedereen rapporteert dat altijd: ‘Ik voel me nog geen 40, 60 of 80 jaar’. Pas als gedachten en oordelen komen over het verhaal van mijn leven, denk ik ineens dat ik zus of zo ben. Het lichaam is 40, 60 of 80 jaar oud. Niet jij, tijdloos bewustzijn.
Zijn jij, ik of bewustzijn dan verschillende zaken? En wat zijn dan toch al die dingen die zich aan mij presenteren?
In de secties hieronder, die je eenvoudig kunt uitklappen, gaat dit artikel verder.
Alleen bewustzijn
De basisstelling van de oude geschriften is dat alle verschijnselen waarvan het lijkt dat ik ermee te maken krijg, niets anders zijn dan tijdelijke verschijnselen van hetzelfde bewustzijn dat jij en ik zijn. Of we nou spreken over verschijnselen, fenomenen, objecten of dingen, dat maakt niet uit. Alles dat als een losstaand ding waargenomen kan worden staat niet op zich, is niet wat het lijkt, zal veranderen en voorbij gaan, en blijkt afhankelijk te zijn van zijn diepere grond het oneindige bewustzijn dat altijd geweest is en altijd zal blijven. Alles wat dus een iets is, inclusief mijn gedachten en gevoelens ben ik niet. Anders gezegd, van alles wat ik waar kan nemen ben ik de diepere waarheid, drager, grond bewustzijn. Daarom is het non-duaal. Door dit in te zien (kennis), kan de zoeker haar of zijn identiteit verleggen naar dit vrije bewustzijn. Waarom is het vrij? Omdat het onafhankelijk, onveranderlijk en onvergankelijk is. Ben ik dan vrij van mijn persoon en de wereld? Ja, die zijn afhankelijk van mij, en zullen mij weer verlaten, net zoals ze gekomen zijn, zonder dat ik erom gevraagd heb.
Er is blijkbaar een potentiële, schijnbare kracht in bewustzijn aanwezig (die ook niks anders is dan bewustzijn zelf), dat mij fenomenen voorspiegeld. Die potentiële kracht wordt in India Maya genoemd. Hoe dat kan? Ten eerste is het af te leiden. We kunnen niet zeggen dat er niks bestaat. We nemen een wereld waar met alles er op en eraan. Vedanta stelt echter dat wat we zien niet is, wat het lijkt te zijn. Het is een tijdelijke verschijning van jezelf, oneindig bewustzijn. Dit is het tweede punt. Omdat bewustzijn oneindige pure intelligentie is (ook wel god genoemd) heeft het de mogelijkheid om zich een wereld voor te spiegelen, en heeft het de mogelijkheid om onwetend van zichzelf te zijn. Ook deze mogelijkheid van het zelf (Atma) valt onder Maya. Let wel, het is een schijnbare mogelijkheid. In werkelijkheid gebeurt er niets, en blijft bewustzijn (Cit) onveranderd. Een andere naam voor Atma en Cit is Brahman. Brahman wijst op het absolute en oneindige van puur bewustzijn. Het zijn invalshoeken waardoor wij het kunnen begrijpen. Atma, zelf, wijst erop dat je zelf de waarheid bent. Cit wijst op het stralende, pure, intelligente kennisaspect. Maar de diepste betekenis is synoniem, omdat er maar één werkelijkheid is. Alles verwijst naar dezelfde waarheid van mezelf. Dat maakt het weer gemakkelijk.
En dat bewustzijn zijn jij en ik. Onze geest en onze lichamen zijn dus ook gewoon fenomenen die daarin verschijnen. Maar bewustzijn blijft puur en verandert niet. Begrijpen hoe dit zit, stelt de zelfonderzoeker vrij. Alles dat ook maar even vast lijkt te staan, blijkt toch al snel weer anders dan het lijkt. Ga maar na. Elk object, elk verschijnsel heeft een begin en eind. Dat we zo graag vasthouden aan alles, brengt ons in problemen. Ook mijn levensverhaal, mijn lichaam, mijn geest heeft een begin en een eind. Ook de kosmos heeft een begin en eind, vraag maar aan de astronomen. Kan de kosmos uit niets ontstaan? Volstrekt onlogisch. Er ligt een stralende waarheid aan ten grondslag, die hier en nu in zijn volle glorie aanwezig is, als je het kan herkennen.
Mijn privé-wereldje dat zich aan mij voordoet, van het ontwaken in de ochtend tot ik weer ga slapen, en de kosmos die zich op macroschaal voordoet aan het bewustzijn van alle individuen zijn op een wonderlijke manier op elkaar afgestemd. En toch beleefd iedereen dit anders. Vedanta heeft daar mooie verklaringen voor. Dat heeft te maken met de verschillende typen krachten en eigenschappen van Maya, die zich op individuele niveau weerspiegelen in de mind van individuen, al naar gelang hoe het karma zich ontwikkeld. Wie daar in detail op in wil gaan, kan de video’s van Andre Vas bekijken over de tekst Tattva bodha (Seminar Vlierhof 2023) en Kena Upanisad (Seminar Vlierhof 2024, zie Blog). In de publicatie ‘Uitleg Sanskrietwoorden’ onder de laatst genoemde videosessies, wordt hier ook gedetailleerd op in gegaan.
Vrijheid is het einde van lijden
Waarom moet ik dit allemaal weten? Eerst dacht ik iets te zijn dat steeds verandert. Een wezen dat lijdt. Mijn hele denk- en gevoelswereld verandert steeds, en ik ervaar het leven als een achtbaan. Maar sinds mij uitgelegd is (kennis!) dat bewustzijn onveranderlijk, volledig zelfstandig en oneindig is, en dus onvergankelijk, en dat ik in het ootje genomen wordt, omdat het lijkt dat ik steeds al die gedaanten en gevoelens aanneem, kan ik begrijpen dat ik onveranderlijk ben, stralend, stil en vrij.
Waarom vrij? Alle dingen, gevoelens, gedachten zijn tijdelijk, vergankelijk en dus afhankelijk van bewustzijn. Als je focust op dit inzicht, kun je ontdekken, dat jij het bent dat alles waarneemt, zelfs de bewegingen en gevoelens in lichaam en geest, zonder dat je zelf verandert. Dan kan ik erachter komen, dat het lijden dat ervaren wordt, niets met mij te maken heeft. Kun je dan nog van lijden spreken? Het aanwezige, waarnemende aspect is onveranderlijk. Omdat onafhankelijk, puur bewustzijn vrij is van mind, lichaam en wereld, en jij en ik bewustzijn zijn, zijn wij vrij. Het is te vergelijken met een uniek scherm waar de film van het leven op geprojecteerd wordt. In slaap bijvoorbeeld wordt de projector uitgezet, en ben ik de zaligheid van het lege scherm. Daarom slaapt iedereen zo graag. Dat lege scherm ben jijzelf, bewustzijn.
Als ik begrijp hoe dit werkt, ben ik de volheid van alles. Tevreden, vol en vrij. De zaligheid die hier beschreven wordt is geen gevoel, want gevoelens zijn tijdelijk. Het is de zaligheid van het besef het bestaan zelf te zijn, het oneindig stralende wezen van bewustzijn. Reken erop dat die vrijheid zalig is! Zo kunnen we stellen, dat de werkelijkheid wel degelijk goed en genadig is.
Geen ander
Zijn jij en ik dus anders? Nee, ook weer zo’n mooie. ‘Jouw’ bewustzijn is hetzelfde als ‘mijn’ bewustzijn. Daarom is het zo mooi elkaar in de ogen te kijken. Wat je ziet is een reflectie van jezelf. Je kijkt naar jezelf als bewustzijn, er verschijnen slechts wat persoonlijke lagen, die het anders doen lijken. Waarom?
Materie en mind zijn ook bewustzijn
Bewustzijn, de drager van de werkelijkheid, heeft geen kenmerken, attributen, hoedanigheden. Omdat het zonder enige eigenschap is, kun je er niet meerdere van hebben. Dat is absurd. Mensen raken altijd in de war, zelfs in de bewustzijnswetenschappen, en denken dat een gedachte in de mind bewustzijn zelf is. Maar mind, de inhoud van de mind en bewustzijn zijn van een hele andere orde. Ja, alles is bewustzijn, dus ook de gedachten. Maar de mind, met zijn gevoelens en gedachten, staat helemaal niet op zichzelf. Niets is een op zichzelf staand ding, behalve het ene stralende wezen zelf: Puur bewustzijn. Je kunt niet zeggen: Dat is bewustzijn, want bewustzijn is niet een ding op zich. Alles wat is, is bewustzijn.
We hebben net aangetoond dat al die levensverhalen maar een tijdelijke weergave zijn van één werkelijkheid. Eén oneindige, onveranderlijke werkelijkheid, die we bewustzijn noemen, zelf of brahman, en waarin een wereld kan opkomen en een wereld in kan verdwijnen. Dat wat altijd permanent aanwezig is, en dat wat alles mogelijk maakt. Dat dus dat ‘werkelijk echt’ is. De waarheid. De waarheid is dus niet iets wat te beschrijven valt.
De waarheid is dus simpelweg het attribuut-loze substraat van alles. Niet in de zin van een huis dat op zijn fundament staat. Nee, als we materie blijven ontleden, komen we bij bewustzijn uit. De materie zelf is dus bewustzijn. Zoals een tafel hout is. Hout moleculen zijn. Moleculen atomen zijn. Atomen kleinste deeltjes zijn. Kleinste deeltjes informatie is. Informatie puur bewustzijn is. Gemene deler: Zijn. En zijn en bewustzijn zijn synoniem. Sat (zijn) Cit (bewustzijn) Ananda (zaligheid, oneindigheid) zegt Vedanta.
De laatste stap van subtiele materie, via informatie tot puur bewustzijn is niet wetenschappelijk aan te tonen. Nee, de scoop van de wetenschap reikt niet verder dan de meest subtiel af te leiden materie (en de mind is ook subtiele materie). Waarom? De wetenschapper is zelf bewustzijn, en dat valt niet objectief te bestuderen (het harde probleem van bewustzijn), alleen subjectief af te leiden, met het juiste kennismiddel. Dat is de waarheid, deze werkelijkheid, dat ben jij.
Belangrijke toevoeging: Omdat de hele kosmos, of manifestatie, net zo je het noemen wilt, materie is, en materie niets anders is dan bewustzijn, is bewustzijn nooit werkelijk ergens in verandert. In het laatste stapje, zoals zojuist beschreven, van kleinste deeltjes, informatie, bewustzijn, is er iets grappigs aan de hand. Het lijkt maar zo dat bewustzijn concrete informatie en kennis wordt, en ergens in manifesteert. Dat is zijn oneindige macht en kracht. Alles wat dus ook maar iets is, is van een complete (niet echte) andere orde, dan de waarheid ervan. Daarom is vrijheid mogelijk. In werkelijkheid blijven we dat ene stralende oneindige wezen. Geen probleem. We mogen voor deze vrijheid kiezen, als we het begrijpen. Dan zal de mind nog langere tijd tegenstribbelen, om in deze prachtige non-duale identiteit en visie te komen leven. Maar dat valt te trainen met een flinke periode van contemplatie. Vrijheid, de hoofdprijs, is het bewijs. Het is niet iets dat je bereikt, het is iets dat je begrijpt. Als je het gerealiseerd hebt (zelfrealisatie), verwezenlijkt en verinnerlijkt (zelfactualisatie) laat je ook het begrijpen (de kennis) los en ben je eenvoudigweg de volheid van bewustzijn.
Dit bewustzijn, deze werkelijkheid is de stille getuige van alles, daar hoeven we niets voor te doen. Deze werkelijkheid is vrij van de objecten. Vrij van de gedachten in de mind, van gevoelens, van levensverhalen en van de wereld. Omdat bewustzijn zonder attributen is, en omdat we het zijn, kun je bewustzijn ook gewoon ‘het bestaan’ noemen. Dat zijn synoniemen. Ook noemen we gewaarzijn en bewustzijn in Vedanta synoniemen. Er is maar een werkelijkheid.
Als ik weet dat, hoe en waarom ik die vrijheid ben, en ik beoefen deze kennis in alle aspecten van mijn leven, zal ik tevreden zijn, vol en heel. Dan zal ik zien dat er niets buiten mij is. Vedanta legt heel precies uit hoe de verschijnselen waarmee ik geïdentificeerd lijk te zijn zich verhouden tot mij, vrij bewustzijn. Deze kennis heeft allerlei nuances die begrepen moeten worden voor complete zelfkennis.
Waarom handelen mensen alsof de duvel ze op de hielen zit? Uit onwetendheid hiervan. Een mens denkt dat hij van alles moet presteren en bereiken om gelukkig te zijn. Maar dit is niet het geval. Het enige dat nodig is om te leven, is dat lichaam en geest in leven blijven. Het is andersom. Het leven mag gevierd worden vanuit het geluk vol te zijn. Het leven hoeft niet geleefd te worden, om te proberen duurzaam geluk uit zaken te persen die niet echt zijn, en die voorbij gaan. Gaat niet lukken! Maar omdat we ons zo beperkt voelen, doen we van alles om ons te vervolmaken. Met name het bezweren van de angst met het verzamelen van veiligheid, bevestiging, aandacht, ervaringen en spullen. We willen zeker zijn en meetellen in een onzekere, bedreigende wereld. Maar geluk springt niet over uit dode objecten in mij. Ik, bewustzijn, ben het levende aan alles.
Als ik krijg wat ik wil, ben ik even tevreden. Maar dat wat ik kreeg heeft dat niet veroorzaakt. Mijn verlangen, mijn honger, de kwellende gedachte die mij dreef ergens achteraan te jagen, is even gestild, en ik geniet van mijn eigen zaligheid. Maar dat zal niet lang duren. Al snel komt, uit gewoonte, het volgende verstorende verlangen alweer op. Een verstandig mens, komt er al snel achter dat de wereld geen bestendig geluk brengt. Dat dit alleen maar ‘uit’ mijzelf kan komen. Dan kan ik mijn geluk naar de objecten brengen, een stabieler, zelfstandiger scenario, kunnen we vriendelijk tegen elkaar zijn en kan ik stralen in een materiele, duistere wereld.
Wat brengt geluk? Het juiste inzicht over mijzelf. Als ik eenmaal weet dat ik de oceaan van bewustzijn ben, waarin alles verschijnt, verliezen angst, gedoe, bedreiging en onrustige verlangens hun bindende kracht, en kan ik ontspannen. Dan zal de persoon, die ook in mij verschijnt, niet meer handelen om gelukkig te worden, in de wetenschap dat zij of hij het geluk zelf is. De schijnbare persoonlijkheid zal dan handelen vanuit de gelukzaligheid van juiste zelfkennis. Dat is vrijheid, het leven vieren vanuit het geluk dat je bent. En niet proberen geluk uit het leven te persen. Ik hoef niet ok te worden, ik ben onder alle omstandigheden al ok. Wijs zijn is dit begrijpen. Wie durft?
De volle beleving van de wijze
Er zijn vele getuigenissen van wijzen door de eeuwen heen, die dit eenvoudige maar schitterende zelfbeeld ontwikkeld hebben. Waarom zou ik dit aangaan? Antwoord: Omdat vrijheid mogelijk is.
Je hoeft de Vedanta Satsangs maar binnen te gaan en mensen te spreken, die je vertellen hoe de teaching hun leven continu aan het verrijken is. Tot je die ene tegenkomt, die over het algemeen zijn mond houdt. Die straalt. Diegene straalt uit dat het haar of hem oneindig verrijkt heeft. De ongrijpbare, in zijn hele belevingswereld één met zijn ware natuur, en dus met alles, conform de waarheid. Een wijze is gewoon (wat hij is). Die weet hoe hij het non-duale bestaan zelf is, waarin alle objecten oplichten als bewustzijn. Niet een stukje bewustzijn. Nee, bewustzijn is ondeelbaar. Diegene weet dat het gewoon is, omdat het altijd zo geweest is. Deze persoon heeft niet iets bereikt. Nee, zij of hij heeft zichzelf begrepen. Zij of hij heeft haar of zijn vrijheid en oneindigheid herkent. Iets wat al geldt voor iedereen, maar niet zo herkent wordt. Je ontdekt jezelf. Niet je persoonlijke zelf, maar je onpersoonlijke vrije zelf. Zelfrealisatie. Wat is hier voor nodig? Zelfkennis.
Maar zij of hij denkt er helemaal niet aan de hele tijd. Welnee, het leven is gewoon een spanningsloos veld geworden. Degene is gewoon mindful met alles. Dit is geen specifieke ervaring. Het is zijn wat is. De vervulling heel en compleet te zijn is geen specifieke ervaring. Maar omdat angst, verlangens, onveiligheid, bedreiging, andersheid wegvallen is er rust, volheid en tevredenheid. Dit wordt de bliss, de zaligheid van jezelf genoemd. Dit is ook voor ons weggelegd. Waarom niet? Immers, we zijn allemaal al dit vrije bewustzijn, alleen weten we het niet. De uitnodiging is zo te gaan kijken, en Vedanta helpt je daarbij.
Onwetendheid
Het gekke is dat deze simpele logica je verteld moet worden. We kijken eroverheen. ‘We kijken over onszelf heen’. We kijken uit onszelf tegen een schijnwerkelijkheid aan, die ook onszelf is. Dat we dit niet weten komt omdat de wereld, die via mijn zintuigen tot mij komt, zo echt lijkt.
Niet weten dat ik oneindig gewaarzijn ben, noemen we onwetendheid. Onmiddelijk gevolg: Het toekennen van echtheid aan de stoffelijke werkelijkheid zoals deze zich aan ons toont. En zo zit iedereen met de gebakken peren. Onwetendheid is het probleem dat opgelost moet worden. Onwetendheid maakt dat we ons identificeren met onze geest/mind, lichaam en wereld. Dit is heel natuurlijk, en geldt voor iedereen. Dus hebben we non-duale kennis nodig. En daarom mag ik zeer bescheiden en dankbaar zijn, dat het mij is uitgelegd door mij leraar, die verteld wat de traditie doorgeeft. Het is één grote uitnodiging tot compassie en empathie voor ‘anderen’ (ook al zijn die als bewustzijn ook niets anders dan jezelf, weet je nog).
Overigens is het niet zo, dat omdat de wereld niet echt is, hij niet bestaat. Nee, er is alleen maar bestaan. De wereld, de dingen bestaan wel, alleen zijn ze niet wat ze lijken te zijn.
Kennis
Nu weten we dat onwetendheid het probleem is. Wat is dan de oplossing? Het woord is al een paar keer genoemd. Kennis. Wat voor kennis? Zelfkennis. Waarom zelfkennis? Simpelweg, omdat bewustzijn mijn ware natuur is. Redenatie: Er is zoiets als bewustzijn. Ik besta. Ik ben bewust. Bewustzijn is de werkelijke grond van de werkelijkheid. Ik moet dat bewustzijn zijn. Dit is iets dat in de eigen ervaring onderzocht mag worden. De leraar helpt je daarbij. Dan kan iets dat zelf-evident is, ook zo ervaren worden door de zelfonderzoeker. Eén van de woorden voor bewustzijn is Atma, wat ‘Het Zelf’ betekent.
Kan ik het zelf kennen zoals ik mijn persoonlijkheid ken? Nee, om twee redenen. We zijn dat wat kennen mogelijk maakt, en dat kan natuurlijk niet gekend worden. Voorts is dat wat ik zou willen kennen als een object, nou eenmaal geen object, dus onkenbaar als zodanig. Je ware natuur is de stille getuige. De vrije ziener. Die interpreteert niet, die heeft geen problemen, en die valt niet te objectiveren. Die is. Een ware natuur die eigenschappen heeft, is natuurlijk niet vrij. Je bent dus zelf niet zintuigelijk waar te nemen, en je kan je er geen beeld van vormen in de mind. Je bent de waarnemer, maar niet het kennende, waarnemende ego, dat van alles wat waargenomen wordt iets vind.
Als je weet dat je vrij bewustzijn bent, zonder ook maar één eigenschap, en je kijkt op die manier, kun je ‘zien’ dat ook het ego wordt waargenomen. Het is mooi om dat uit te proberen in een meditatie. Kijk maar goed. Omdat we denken dat we dat ego zijn, lijden we zo. Maar je kan afleiden of ‘zien’ dat er een waarnemend vermogen is, dat ‘op’ objecten straalt. Focus dan op het immer vrije subject. Zelfkennis helpt daarbij.
In Vedanta definiëren we bewustzijn, de stille waarnemer, als het substraat van alles, als dat wat alles mogelijk maakt, zonder dat het werkelijk ook maar ergens in verandert. Als dat wat het onbewuste schijnbaar mogelijk maakt, en als dat wat het bewuste schijnbaar mogelijk maakt. Als dat wat het schijnbaar ongemanifesteerde mogelijk maakt, en als dat wat het schijnbaar gemanifesteerde mogelijk maakt. Als mijn mind zich daar toch een beeld van vormt, zit ik fout en is dat onwetendheid. Het ego is een beeld in de mind, waar mijn levensverhaal om draait. Maar dat is nou precies wat ik niet ben. Jij en ik zijn de oneindigheid (aan mogelijkheden) waar dat alles zich ‘in afspeelt’, zonder ook maar iets specifieks te zijn. Dat stralende waarvan niemand weet wat het is. Pure intelligentie, met de mogelijkheid werelden te laten verschijnen. Dat is niet geen leegte, dat is niet nihilistisch. Vedanta leert je dat je de stralende volheid van alles bent. Dit stralende zijn, deze aanwezigheid is het zelf. Er kan niks af en er kan niks bij. Daarom is het volledige rust, stilte en volheid. Heel gewoon in elke situatie. Dat de waarheid niet objectifeer is, is dé reden dat wijsheids-tradities de waarheid onbeschrijfelijk en onkenbaar noemen. Maar dat wil niet zeggen dat je de waarheid niet bent.
Deze woorden zijn ook simpelweg maar verschijningen van die waarheid. Ik kan de waarheid dus niet wetenschappelijk kennen, zoals ik een gedachte, gevoel of natuurlijk verschijnsel ken. Ik kan alleen de waarheid zijn. Dit is zo simpel, dat het heel moeilijk is.
Hoe werkt kennis? Net hebben we beredeneerd dat jij en ik dat ene bewustzijn zijn. Maar we hebben ook gezien dat we nog geïdentificeerd zijn met de fenomenen die zich aan ons presenteren, zoals onze gedachten, onze gevoelens, ons lichaam en de wereld. Deze identificaties zijn gedachten, wat anders? De identificatie met de ik-gedachte voorop. Het speelt zich allemaal af in de geest. Het lijkt alsof het bij mij hoort. Maar als ik heel secuur kijk, en ik weet dat het vergankelijke fenomenen zijn, en dat lukt het beste als mijn mind kalm is, dan is er ‘een cognitieve ruimte’ tussen mijzelf, bewustzijn en gedachten, gevoelens en dingen buiten het lichaam. Het zijn projecties, die zich aan mij presenteren. Ik lijk ermee vermengd, maar de kennis vertelt mij dat het tijdelijke, losse flodders zijn. En dat klopt, achteraf rapporteer ik altijd: het leek allemaal zo erg, maar nu is alles weer goed. Omdat ik een leven lang geïdentificeerd ben geweest, zal deze kennis natuurlijk niet zomaar werken, en zal ik dit over een langere periode intens moeten beoefenen.
Wat moet er dan ‘gebeuren’ voor vrijheid? Het is een verschuiving in het zelfbeeld van het ervaren dat ik mijn gedachten, mijn gevoelens of mijn lichaam ben, naar het weten (!) dat ik vrij bewustzijn ben. En hoe bewustzijn zich verhoudt tot alle verschijnselen. En als ik het weet, ben ik het ook, en ervaar ik alles als dat. Ik ben al bewustzijn, dus dat is het probleem niet. Wat nodig is voor zelfrealisatie is een verschuiving in de mind. Eerst is het pappen en nathouden met deze kennis. Maar als kennis werkelijk plaatsvindt in de mind die er klaar voor is, dan op een dag, zal onwetendheid als sneeuw voor de zon verdwijnen. Dat is kennis. Dan wordt ook kennis losgelaten, en leef ik in een non-duale visie. Dan ben ik wat ik ben. Het ‘gebeuren’, de ‘verschuiving in de mind’ en ‘het plaatsvinden en loslaten van kennis’, blijken dan schijnbaar te zijn geweest, niet echt, maar wel absoluut noodzakelijk om je vrijheid in te zien.
Ben ik dan die kennis? Nee, ik was immers vrij bewustzijn. Ook de mind is maar schijnbaar echt, maar daar zat wel het probleem. Als in de mind onwetendheid is overgegaan in kennis, ken ik de status van beide, en ben ik simpelweg wat ik ben, bewustzijn. Onwetendheid was ik al kwijt, nu kan ik ook kennis loslaten. Zelfrealisatie is een cognitieve verschuiving in de mind. Alles blijft dan op dezelfde manier verschijnen, maar ik ken er de status van (mijzelf, bewustzijn) en weet dat ik dat ben dat alles mogelijk maakt. Dan wordt alles vederlicht. Een spel waar de persoon liefdevol en opgewekt in meespeelt.
De functie van de traditie
Bijna niemand kan dit in zijn uppie uitvogelen. Dus kan ik mij aansluiten bij een traditie die mij de kennis uitlegt. Vedanta is bij uitstek de kennisbron van deze zienswijze. Het is historisch te traceren dat veel moderne non-duale kennis hierop teruggrijpt. Vaak zelfs zonder dat sprekers zich hiervan bewust zijn. Er zijn natuurlijk meer regionen in de wereld waar men dit begreep, wijsheid en vrijheid zijn universeel. Maar nergens is er zo’n unieke en complete methodiek geopenbaard als in het Oude India van de Ganges- en Indusvalleien. Waarom dáár weet niemand. Wel kunnen we zeggen dat er tijden zijn geweest, nog voor de landbouw, waarin mensen harmonisch samenleefden met hun omgeving. Men joeg wat, men plukte wat. Er was gewoon weinig stress. Het is geen toeval dat de mind van de mens in die tijd (satya yuga) ontvankelijk is geweest voor waarheid.
Deze wijsheid is voor lange tijd mondeling door zieners doorgegeven, en vervolgens naar men vermoedt in de periode 1000-500 v.o.j in een mondelinge vaste vorm in de Brahmanen-cultuur vast komen te liggen en uiteindelijk in de periode na 500 v.o.j. op schrift gesteld. Dat zijn de Veda’s. De Upanisads hebben in de Veda’s een bijzondere plek. Het grootste deel van de Veda’s is voorbereiding op het non-duale kennismiddel, dat vaak cryptisch, is opgeschreven in de Upanisads. Vedanta is dit kennismiddel, later uitgebouwd en verduidelijkt in teksten als de Bhagavad Gita, en gesystematiseerd in teksten van wijzen als Shankara tot een methodologie die de menselijke geest efficient, voldoende en grondig begeleidt naar vrijheid. Waarom het woord Vedanta? Het betekent letterlijk: het einde of de conclusie (anta) van de Veda (kennis). Als ik mijn ware natuur ken, en daardoor ben, heb ik geen kennis meer nodig.
Boeddha (600-500 voor onze jaartelling) kwam ná de meeste Upanisads, en heeft zich losgepeuterd uit de Vedische traditie. De vastlegger van de grammatica van het Klassieke Sanskriet Panini (600-400 v.o.j.) kwam later. Patanjali’s yoga kwam ook later. Niet voor niets is de beoefening in de moderne spirituele wereld voor een flink deel gericht op India.
Levenskunst
Het eerste, grootste deel van de Veda’s gaat over levenskunst. Ik stem mij af met de goddelijke wetten van goed leven. Daar kunnen we bijvoorbeeld de Ayurveda in terugvinden. Eigenlijk zijn de Veda’s één grote gebruiksaanwijzing, hoe een mens zich verhouden tot het goddelijke. Het vernuftige is dat dit een zeer gelaagd model is van dualiteit naar non-dualiteit.
Eerst als mens in devotionele relatie staan tot god. De Veda’s staan vol aanwijzingen voor rituelen en offers om liefde op te wekken en om liefde te laten stromen. In dit deel staan ook aanwijzingen over hoe goed te handelen, actie, karma yoga. Met welke houding handel ik om mijzelf op te lossen in god. Ik draag al mijn handelen, gedachten en gevoelens op aan god, en hecht niet aan het resultaat van mijn handeling dat het veld, de wereld verschaft om het geheel te dienen. Zo kom ik in een goddelijk altaar te leven, en bij te dragen, en zie dat alles, ook mijn persoon goddelijk is. Dit eerste grote deel van de Veda’s richt zich op: ‘Wat kan ik doen? Waarom is dit belangrijk? Voor dat mijn geest gereed is om de non-duale kennis van de Upanisads werkelijk te begrijpen, moet mijn geest kalm, oprecht, evenwichtig, neutraal en dus kraakhelder zijn. Dit is een grote uitdaging voor de moderne mens in het verlangende, complexe, materiele tijdperk (Kali Yuga).
Het concept God
Op dit punt brengen we dus een concept in de lessen, dat ik goed kan gebruiken. God. Een moeilijk woord voor veel hedendaagse mensen. Advaita Vedanta begrijpt dat. Ook in de geschriften wordt regelmatig de draak gestoken met de duale religie van de instituten.
Daarom heeft Vedanta een volstrek eigenzinnig godsbegrip, genaamd Ishvara. Het is eigenlijk een concept: Namelijk simpelweg ‘Dat wat controle heeft over alles in de schijnbare werkelijkheid’. Of: ‘Dat wat alles regelt’. Je zou ook kunnen zeggen: ‘Alles is God’. Waarom kan ik zo’n concept goed gebruiken? Weet je nog, we waren vrij bewustzijn. Maar als persoon denk ik dat ik verantwoordelijkheid ben en controle heb over het leven. Maar dat leven was nou net, wat ik niet was. Daarom is er een factor in bewustzijn, god of Ishvara genoemd, die het allemaal regelt voor de persoon. Net hadden we het over de potentiële kracht in bewustzijn Maya. Nou: God (Ishvara) is bewustzijn met deze potentiële kracht Maya in volle operatie. Dit noemen we ook wel ‘bewustzijn met manifestaties’. Of: ‘Bewustzijn met eigenschappen’. Maya is alleen de kale potentie in bewustzijn tot schijnbare eigenschappen, een concept dus. Ishvara is bewustzijn plus alle schijnbare eigenschappen. Een persoon is bewustzijn plus alle beperkte eigenschappen. Als de waarheid bewustzijn-het bestaan-oneindigheid ben ik dus gelijk god. In het verhaal verschil ik als nietig persoon met beperkte eigenschappen van god, alle eigenschappen.
Het is mijn taakje om mijn gedoe allemaal terug te geven aan waar het hoort. Laat God de wereld maar runnen, dan kan ik er vrij van zijn. Wat een opluchting!
Hoe doe ik dat, in godsnaam? Dat noemen we in Karma Yoga in het buitenleven of Upasana Yoga in meditatie. Alles wat ik doe en denk draag ik op aan het goddelijke Ishvara. Ik doe een actie op een zo goed mogelijke manier (dharma), en hecht niet aan de resultaten die ik terugkrijg van het veld. Dit is overgave pur sang. Waarom is overgave zo fijn? Ik geef al mijn (mind)stuff en handelingen terug aan waar het hoort: het hele schijnbare (wereld)gebeuren. Iedereen weet toch dat de hele kosmos, en de globale cultuur één groot gebeuren is, waar ik eigenlijk geen invloed op heb. Alles heeft met alles te maken. Waarom? Het is één goddelijk systeem, genaamd Ishvara. Voordeel: Ik draag maar verantwoordelijkheid over een klein stukje van het geheel, namens Ishvara, en dat eigen stukje doe ik zo opgewekt en goed mogelijk. Zo laat ik veel verantwoordelijkheid van mijn schouders afglijden.
Kijk, nu raak ik al minder afgescheiden. Ik begrijp dat ik ook als persoontje volledig verbonden ben, als klein onderdeeltje van alles. Dat ik altijd mijn steentje al bijdroeg. Ik ontkom er niet aan. Maar misschien verstoorde ik eerder de goddelijke harmonie met mijn gedrag. Voortaan maak ik nog steeds onderdeel uit van het geheel, maar nu met een houding van dankbaarheid en uitdragen.
Nogmaals, wat is dan de heilzame techniek van Karma Yoga? Ik zet liefdevol, en met mijn beste intenties mijn handelingen in volgens de wetten van het goede leven (dharma), en neem de resultaten altijd voor lief, omdat ik ze niet in de hand heb. Daarbij hou ik in gedachten dat alles afhankelijk is van alles, en dat dat Ishvara is. De belofte is immens. Als je deze houding consequent leeft, en dat is al moeilijk genoeg, gaat het leven als een speer, en wordt je geest steeds zuiverder. Je gaat zien dat het hele leven vanzelf gaat. En de liefde groeit. Je gaat ‘anderen’ zien als goddelijk, en je zelfbewustzijn en zelfvertrouwen groeit. Dit is de kracht van devotie. Je wordt er lichter en lichter van.
Wat gebeurt er precies? Alle stress wordt ge-offload. Dan kwalificeer ik me voor voor de kennis dat de werkelijkheid non-duaal is. Nu kan ik zien dat ik als persoontje zeer beperkte invloed heb over hoe dingen gaan in de schijnbare werkelijkheid, en dat ik als puur bewustzijn al helemaal geen invloed heb over hoe dingen gaan. Ik zit gewoon eerste rang toe te kijken, in het heilige theater van het leven. De zelf-gerealiseerde geniet van deze bijzonder ‘positie’. Het enige wat deze kenner (Jnani) doet, is als vanzelf bij dragen. Omdat zij of hij weet dat de werkelijkheid het oneindig stralende zelf is, dat altijd goed is en alles mogelijk maakt, draagt hij altijd bij aan zichzelf, de non-duale werkelijkheid. En zij of hij heeft lol dat het hele schijnbare gebeuren een neutrale orde van schijnbare wetmatigheden is, waarin mensen voorkeuren en afkeren, angsten en waarden op projecteren, en vanuit daar bevestigende, maar meestal ontregelende keuzen maken vanuit onwetendheid.
De werkelijkheid is neutraal
Hoe zit het met al dat lijden dan? Lijden komt voort uit de vergissing dat ik denk dat ik die afgescheiden persoon ben, die zich moet handhaven in een bedreigende wereld. We hebben eerder uitgelegd dat dit maar zo lijkt. Het ene bewustzijn laat vele wezens aan zich verschijnen, die een groot energetisch spel met elkaar spelen. Zelfs een gevoel is een subtiele, energetisch-materiele golf, en een gedachte is een nog subtielere energetische-materiele golf van betekenis, niet meer en niet minder. De gedachte dat ik een ik ben, dat aan een geest en lichaam is gekoppeld, heet de doener, de genieter, de lijdzame of het ego. Daar lijden we zo onder. De schrijver van dit stukje herinnert zich vaag een periode van depressie. Alles tolde om deze ik-unit. Alles wat er gebeurde werd op dit ego geprojecteerd, wat hem alleen maar extra onder druk zetten, en bergen irrationele verantwoordelijkheid over zijn leven liet dragen, waardoor hij totaal lam werd gelegd. De visie dat het geheel aan wetmatigheden, Ishvara genaamd, de verantwoordelijkheid draagt, verlicht de persoon. En laat de persoon haar of zijn rol van liefdevolle bijdrage in devotie, met verve spelen. Hierop vertrouwen, wat alleen lukt als de kennis hiervan vast is, is de sleutel.
Vedanta vertelt je dat die wonderbaarlijke orde slecht noch goed is. De kosmos en het leven daarin is op een bepaalde manier neergezet. Dit zijn de wetten van dharma. Die veranderen niet, werken altijd op dezelfde manier, en zijn consequent oorzaak en gevolg. Wat zijn dat voor wetten? Nou, gewoon de wetten waar we dagelijks mee werken. Elke situatie, elk object, elke relatie van objecten gedraagt zich zeer consequent. Dit zijn de wetten van de psychologie (we hebben vooral last van projecties en zelfoordelen, voorkeuren en afkeren, verlangens en angsten), biologie, fysica, ethiek, noem maar op. Wie in lijn leeft met hoe het leven bedoeld is, heeft een prachtig leven, en waardeert het leven niet vanuit voorkeuren en afkeren, maar waardeert het leven non-duaal, in een-puntig ontzag voor het goddelijke spel.
Waarom is de mensenwereld dan een rommeltje? Omdat mensen, met hun projecties en waardeoordelen, de wetten van goed leven overtreden en daarom met de gevolgen van hun (collectief) karma te dealen hebben. We hoeven maar naar de politieke spanningen, het huiselijk geweld of het vervuilde milieu te kijken, om te zien dat we niet in lijn leven met hoe de wereld geprojecteerd wordt. Daarvoor is het goed om naar mijn waardenpatroon te kijken. Voel ik me slecht ergens over, doe ik een ander mens pijn, gaan er steeds dingen mis in mijn leven? Dan valt dat te onderzoeken, en verdiend het een correctie. Ik schrijf hier bewust verdiend, want aan jezelf werken is het mooiste wat er is, en zal veel zelfwaardering brengen. Meestal komt het erop neer dat ik niet gezond denk. Het mooie van de Vedanta teaching is dat hier ook veel aandacht voor is. De geest wordt getraind tot gezond denken in een kalme, relatief gelukkige innerlijke sfeer. Dat is het mooie aan Vedanta. Het koppelt heilzame zelfhulp aan een waarachtige visie op de werkelijkheid. Klaar ben je! Er is zoveel aandacht voor mentale gezondheid en volwassenheid, omdat vrijheid alleen via een stabiele, rustige geest te behalen is. Een extraverte geest met een overdaad aan voorkeuren en afkeren, zal niet snel de schittering van de neutrale non-duale werkelijkheid herkennen. Deze mentale training wordt niet zo duidelijk en compleet aangeboden in de context van veel moderne programma’s die non-dualiteit onderwijzen. Werk aan de winkel dus.
Ishvara, de loop der dingen, een neutrale kracht, kan er niks aan doen, dat mensen in chronische verontwaardiging leven. Die geeft gewoon de resultaten die bij een actie horen. Vedanta omarmt de wetenschap wat dit betreft. Mensenkennis en wereldkennis is een groot goed. Wetmatigheden weet je nog? Niet meer en niet minder. Mensen houden redelijk rekening met de wetten die door de wetenschap bestudeert worden. Wat mensen over het algemeen niet goed begrijpen, en waar mensen over het algemeen geen rekening mee houden is de wet van karma. Omdat iedereen er uiteraard onderdeel van is, snijdt men zich in zijn eigen vingers.
Daar gaat het mis. Mensen hebben niet door dat als ze uit (sexueel) verlangen, hebzucht, zucht om macht, honger naar ervaringen acties doen om zich onrechtmatig of onevenredig te verrijken, ze ergens het deksel op de neus krijgen. Hoe dan ook krijgt ieder wat hem toekomt. Dat is de ongeschreven wet van karma. Niet dat daar een menselijke jury voor is. Nee, we kunnen vertrouwen op de dharmische werkelijkheid, geen probleem. Laat het maar aan de werkelijkheid over, die regelt alles. Elke plus heeft een min, en elke min heeft een plus, zo luidt de wet van het relatieve leven. Op het einde komen we wat geluk betreft op nul uit. Het geluk ben je namelijk zelf. Dat is heilzame zien van het zijn zelf. Niet iets dat te bereiken valt door te streven. Gaat niet lukken. Het enige wat ik hoef te doen is me aansluiten bij de wetmatigheden van die werkelijkheid, en er verstandig en in liefde mee te spelen. Zelfverrijking van het individu, of het nou een overdaad aan ervaringen is, of een overdaad aan bezittingen, of een overdaad van waar ik allemaal recht op zou hebben, heeft nou eenmaal een evenredige tegenkant in de dualiteit. Dit is meestal in de vorm van een continue verstoring van innerlijke vrede door irritatie en schuldgevoel en verlangen, wat het resultaat is van een egoïstische houding en overeenkomstig gedrag. Het kan ook zijn door bedreigende acties van buiten, waardoor degene die zich verrijkt, de hele tijd onrustig in de weer is om het vergaarde te bewaren en beschermen. Mensen hebben het vaak niet eens door.
Tot ze het wel doorkrijgen. Die mensen zijn gezegend. Die mensen zullen in elke situatie onderzoeken wat er te leren valt. Wat valt er te leren over mijn welzijn, met name bij de minder fijne gevoelens en minder fijne situaties. Vandaar de kracht van in liefde zijn, en het beste voorhebben met alles met vanuit een dienende houding. Waarom? Dit is het minst stressvol, leidt tot innerlijke vrede, brengt je niet in problemen, en straalt ook af op je omgeving. Pas vanuit deze relatief innerlijke vrede kun je een volgende stap zetten richting vrijheid.
Mensen hebben een gevoel van keuze en een gevoel van vrije wil, en dat kunnen ze inzetten bij het doen van een actie. Dit klinkt paradoxaal, gezien het feit dat Ishvara, het geheel, alles regelt. Maar aangezien de persoon daar maar een klein radartje in is, moet ik mijn gevoel van vrije wil inzetten om de juiste keuzen te maken. Er is nog een ander aspect aan vrije wil. Vrije wil heeft alles te maken, met het reflectieve vermogen van een mens, en de mogelijkheid tot wijsheid. Deze keuzemogelijkheid is juist god’s zegen. Kiezen en willen heeft alles te maken met onwetendheid en kennis. Ik kan net zo lang juiste keuzes maken, bijvoorbeeld veranderingen in mijn levensstijl die mijn pad accommoderen, tot ik ontdek hoe ik, door middel van deze kennis, voor vrijheid kan kiezen. De heilzame beweging is deze: De wil om objecten te vergaren sublimeren tot een wil om vrij te zijn. De waarheid, vrijheid zelf is keuze-loos, en voor de zelf-gerealiseerde is dus helemaal geen sprake meer van een vrije wil van een individu. Die is wat ie is: Het volle bestaan, schijnend als bewustzijn. Maar tot die tijd kan ik maar beter op de juiste manier gebruik maken van mijn ‘beleving’ van vrije wil, of de juiste keuzen te maken voor mijn spirituele groei. Degene die verder op het pad komt, zal merken hoe dit werkt, en dat dit spontaner en spontaner zal gaan.
Mensen stemmen zich dus op een geestelijk ongezonde manier af met de wetten van goed leven (dharma). Door het gevoel van afgescheiden te zijn hebben mensen over het algemeen last van een ongebreideld verlangen om dit te compenseren, en zich te vervullen met de verkeerde zaken. Ook hebben mensen last van een ongebreidelde hoeveelheid wereldnieuws via de media. Op beide gebieden is de regel ‘less is more’. De wereld wordt irrationeel ervaren als bedreigend. Maar ik heb alleen maar te dealen met wat er voor mijn neus komt. Alle dynamieken die zich op wereldschaal afspelen, spelen zich ook in het klein af in mijn mind en in mijn directe omgeving. De hele (oorlogs)setting van de Bhagavad Gita is een metafoor voor de dualiteit in mijn eigen geest. Laat ik dus eerst maar eens zelf de boel op orde hebben, gelukkig zijn, een goed leven hebben, en als licht in deze wereld komen te staan. Dat zal afstralen op mijn omgeving etc. Met name inzicht over hoe het leven werkt, helpt hierbij. En natuurlijk kunnen we elkaar hierbij helpen. Maar dat is een lastige. Want wie wil horen dat bepaalde gewoonten waar zij of hij aan gehecht is, haar of hem in de weg staan om te groeien als mens? Wie wil horen, dat het tijd is om emotioneel volwassen te worden? Wie dat wel wil kan bij een onderwijstraditie als Vedanta terecht komen.
Wat is het doel? Terug naar non-dualiteit. De wereld wordt op een enkelvoudige manier gezien, door degene die dit weet, en deze kennis verinnerlijkt heeft. De ene werkelijkheid wordt gezien als zichzelf, en zo maar op één manier beoordeelt. De wereld is niet schitterend omdat de dingen op zich altijd maar zo schitterend zijn. De wereld is zo schitterend omdat het niets anders is dan een oceaan van licht, met een dans van namen en vormen, die komen en gaan. Op die manier durft Vedanta te stellen dat de wereld een schitterend, wonderlijk, stralend geheel is van vernuftige, neutrale wetmatigheden, die een reflectie zijn van het ene goddelijke licht, dat jezelf bent. Vedanta durft ook te stellen dat de wereld een rommeltje lijkt, door onwetendheid hiervan. Deze onwetendheid brengt een wil op gang, die in de eerste plaats een wereld blijft creëren, en vervolgens deze wereld in de war stuurt omdat deze wil geprojecteerd wordt tot een wil om de persoon te vervolmaken en vereeuwigen.
Dit uit zich in uiterlijke zaken als nageslacht, wat een verkeerde manier is om mijzelf te vereeuwigen, terwijl we als bewustzijn al oneindig zijn. Op zich niks mis met kinderen krijgen natuurlijk, maar we begrijpen de drang erachter niet goed. Er wordt niet begrepen dat de liefde die uit de ouder naar het kind stroomt, en uit het kind naar de ouder één en dezelfde liefde is. Er is niet een mijn-liefde en jou-liefde. Het zelfde geldt voor sexuele liefdesrelalties, voor alle relaties eigenlijk. De liefde die je bent stroomt via aandacht uit naar allerlei objecten. We tappen allemaal uit hetzelfde vaatje. Het is allemaal een groot liefdesspel, maar omdat het opgeknipt raakt in onze duale geest, en verstrooit in allerlei zogenaamde moeilijke verhalen kan ik niet zien dat het allemaal non-duaal bestaan, bewustzijn, zaligheid, liefde is.
Omdat ik denk dat ik eerst van alles moet bereiken en vergaren, wordt deze liefde en aandacht tot wilskracht. Naast een wil tot nageslacht, uit deze wil zich in hebzucht en een zucht naar erkenning, aandacht, liefde en macht, wat ook allemaal compensatie is van het gevoel klein en nietig te zijn, wat leidt tot exploitatie van de wereld. Vedanta zegt, als ik zie dat ik al helemaal ok bent, ben ik dat voor altijd. Tot slot kan de wil ook religieus geprojecteerd worden, om bij een of andere God te willen zijn in een of andere hemel of zo, of in een volgend leven, wat ook verkeerde manieren zijn om heil of onsterfelijkheid te bereiken. Onze volle goddelijke natuur is al hier en nu, als je weet hoe.
Ik zie dus niet in dat ik dankbaar zou moeten zijn geboren te zijn als mens, om te kunnen zien dat ik als persoon helemaal ok ben, en met name dat ik als het licht van bewustzijn helemaal ok ben. Dat ik dankbaar zou moeten zijn om te zien hoe alles op elkaar inspeelt, hoe een bloem groeit. Hoe de wetten van karma werken, hoe schitterend alles op elkaar in werkt. Ook de mens met zijn vermogen tot reflectie en zijn complexe lichaam is een groot wonder. En er is niks mis met de mens. Sterker nog, de mens is een bijzonder wezen, in staat tot intens kwaad, en in staat tot intens goed, in staat tot verlossing zelfs van lijden. Het is niet gemakkelijk mens te zijn. Maar het is wel een ongelofelijk spannende uitdaging. En waarlijk zelfonderzoek is het grootste avontuur dat je kunt aangaan. Vedanta zegt dat de uitnodiging van menszijn is om vrij te zijn, en dat we het sterke gevoel iets te willen, daar op moeten richten. Iedereen is daar eigenlijk al de hele tijd mee bezig. Uit het gevoel van onvrijheid komen, met allerlei moeilijke strategieën. Vedanta zegt: Je bent al vrij, alleen je ziet niet hoe, en biedt vervolgens de kennis aan, die tot vrijheid leidt. En daarmee durft Vedanta ook te stellen: Lijden is niet nodig.
Natuurlijk, er is leed, vervuiling en agressie in de wereld, maar dit komt dus voort uit onwetendheid en onethische denkpatronen. Over het algemeen is het denkpatroon: Hoe kan ik mij verrijken, macht vergaren, aandacht vragen of pleziertjes beleven om mij beter te voelen? Terwijl deze teaching zegt: Je bent al volledig ok, maar begrijpt alleen niet hoe. Een leven gericht op uiterlijk genot en invloed, brengt je alleen maar verder van (het) huis (van het zelf). Laat ik dit vooral bij mezelf onderzoeken. En als ik me dan slecht voel, zou ik mijzelf kunnen afvragen: ‘Wat valt hier te leren? Wat valt er te onderzoeken? Misschien heb ik een zelfoordeel. In welke bindende verlangens zit ik vast? Misschien heb ik last van onrustige aandrang, omdat ik sterke gewoonten heb. Denk ik wel juist over de situatie etc.? Welke denkfout heb ik gemaakt, dat ik me zo naar voel over mezelf?’ De schrijver van dit stukje heeft zelf aan den lijve in een periode van angst, paniek en depressie wat onwetendheid met een mens kan doen. De schrijver van dit stukje heeft ook aan den lijve ondervonden, dat je daar helemaal uit kan komen, en een immense ontwikkeling kan doormaken in één mensenleven. Mens zijn is dus een hele bijzondere uitdaging. Een mens is in staat tot diep lijden en een mens is in staat verlichting te bereiken. Een mens is in staat tot het slechte, en tot het goede. Als je eenmaal zover bent gekomen, dat je ziet dat je een keuze hebt, kun je die keuze maken.
Of het nou leuk is of niet, het blijft een wonder, dat er zo’n malle wereld en zo’n malle persoon in mij verschijnt. Vedanta legt de eenheid ervan uit. Maar Vedanta laat je ook zien hoe de persoon te laten leven in ontzag, verwondering, blijheid en vrijheid. Zeker, ik ben de persoon niet. Maar we kunnen niet ontkennen dat er een persoon en een wereld verschijnt. En die schijnbare persoon wil toch deelnemen aan dat wonder, die wil toch bijdragen in dat wonder, die wil toch spelen in dat wonder. ‘Vrijheid blijheid’, luidt de uitdrukking. Vrijheid en uit compassie en empathie deelnemen aan het leven dat nou eenmaal schijnbaar is opgestart, hoeven elkaar niet te bijten.
Wat een zegen! Na consequente toepassing van allerlei tools, zal de geest kalm en gerustgesteld zijn, klaar voor de centrale boodschap van de Upanishads, en het laten verwijderen van onwetendheid door kennis. Op dit punt, zien we eigenlijk al dat de geest niet iets is dat van mij is. Het is een prachtig instrument dat ik in kan zetten om tot begrip te komen. Dit objectiveren is van grote waarde, omdat nogmaals, de werkelijkheid volstrekt neutraal is, en wij mensen er waarden en oordelen op projecteren. Door middel van karma yoga en de doortastende Vedantische psychologie, doe je relatieve kennis op, die je voorbereid op het feit dat je de doener niet bent. Ten eerste bepaalt het veld (god) wat er gebeurt en gebeuren moet, niet de persoon. Ten tweede doet bewustzijn niets. En is enkel stralende aanwezigheid, de essentie van alles. Dat ben je. Dit weten is absolute kennis. De kennis waar we het in Vedanta over hebben.
Overlevering van kennis
Het tweede deel van de Veda’s namelijk de Upanishads, openbaren deze goddelijke essentie van mijzelf en de werkelijkheid. Deze teksten zijn over het algemeen vrij compact en cryptisch geschreven. Vandaar dat grote geesten door de eeuwen heen, het kennismiddel Vedanta begrijpelijk hebben gemaakt in allerlei teksten. Daarbij kom je de naam Shankara tegen, een grote geest (Mahatma) die geniale werkboeken heeft geschreven. Zijn teksten worden tegenwoordig nog volop gebruikt als lesmateriaal door Vedanta-leraren. De logica die in het eerste deel van dit artikel staat, heb ik geleerd van mijn leraar, die het weer geleerd heeft van zijn leraar. En deze afstamming van leraren gaat terug op Shankara. En wat zegt Shankara? Ik ben slechts een link in de traditie vanaf de Upanishads. En wat staat er in de Upanishads? Dat deze kennis niet van mensen komt, maar via de zieners van Ishvara komt. Dit is logisch, want Ishvara is het hele systeem van alle verschijnselen, dus is Ishvara het probleem, en ook de oplossing, het kennismiddel. Laat Ishvara het allemaal maar lekker uitzoeken, dan kan ik vrij zijn. Let wel: Ishvara is niet een of ander Goddelijk levend wezen ergens, Ishvara is bewustzijn met daarin een verschijnende wereld. Het is een win-win situatie. De liefde van je persoon kan daar vrijelijk naar toe stromen. Hoe doe je dat? Door van alles te houden omdat je de goddelijke natuur ervan kent. Dit is de relatieve hoofdprijs. De werkelijke hoofdprijs is dat je leert dat je als bewustzijn pure, oneindige liefde, zaligheid bent.
De teaching die Krishna aan Arjuna geeft in de beroemde Bhagavad Gita is een soort samenvatting van de Upanishads, en kenners herkennen in de verzen, afgeleiden van Upanishad verzen.
Puzzelstukjes komen samen
Maar nu komt het! Even net doen of we verlicht zijn. We zijn puur, onbevlekt bewustzijn, en we weten dat de goddelijke verschijningen in de vorm van de kosmos in ons komen en gaan, en dat diezelfde god de kennis voorspiegelt om dit te doorzien. Dan is de hele opzet van de werkelijkheid toch één grote grap! Immers, die godheid is ook gewoon een manifestatie van onszelf, bewustzijn. Dat is de non-duale lol en de opgewektheid van de wijzen.
Wat kunnen we nu nog meer concluderen? De ware natuur van god is hetzelfde als mijn ware natuur, namelijk vrij bewustzijn, de volle oneindigheid. Een persoon is bewustzijn plus schijnbaar een persoon. God is bewustzijn plus schijnbaar alle verschijnselen. Trekken we de persoon en alle verschijnselen eraf, wat kan, omdat zowel de persoon als de wereld een manifestatie is van onze ware natuur bewustzijn, dan zijn we als bewustzijn gelijk god.
Als persoontje zijn we natuurlijk niet gelijk god. Ons persoontje staat helemaal niet afgescheiden op zich, maar is een nietig onderdeeltje van het goddelijke systeem Ishvara. Dit stemt ons, na de grote claims van zo even, weer bescheiden. Gelukkig maar. Als persoon moeten we niet buiten onze schoenen gaan lopen. De hele wereld is in ons bewustzijn, en dit feit is dus niet een feit in de wereld zelf! Voor we volledig alleen en zelfstandig de grap van het bestaan kunnen beleven als bewustzijn, kunnen we maar beter ons persoontje in volle eerbied naar alles laten kijken. Anders komen we in problemen. Dan eigent ons ego zich non-duale inzichten toe. Dit is een beroemde projectie, die wel de advaita shuffle wordt genoemd of verlichtingsziekte. De volgorde is belangrijk. Eerst de uitnodiging te rijpen als mens, wat al een hele verrijking is. In dat proces leren we lief te hebben als een gek, met name ook begrip en compassie te ontwikkelen voor de strapatsen van ons eigen zogenaamde ‘innerlijk’, en begeleidt Vedanta ons naar een redelijke staat van geluk. Pas als onze geest emotioneel volwassen, evenwichtig en scherp is, zijn we klaar om de waarheid van onszelf te realiseren. Eerst groeien als mens, dan onszelf doorzien.
Dit vergt eerlijkheid naar onszelf. Als we ons beperkt en klein voelen, doen we er verstandig aan ons eerst over te geven aan het ‘grote’ goddelijke. Als we ons klein en beperkt voelen en we alleen maar de kennis beoefenen ‘Ik ben vol en heel’, zal dit een beperkt effect hebben. Dit komt omdat onze conditionering diep verankerd ligt in gebieden waar we niet bewust van zijn. Diepgewortelde obstakels zullen steeds weer de kop opsteken. Vedanta biedt hele zinnige oefeningen en meditaties aan ter verwijdering hiervan. Het zijn zeer subtiel processen. Dat weet elke zoeker. Daarom vergt Vedanta een verfijnde geest, die we gaandeweg onze karma yoga en meditatie, en de beoefening van kennis en waarden en kwalificaties zullen verkrijgen. Over het algemeen bieden veel moderne non-duale leringen daar niet een volledig pad en kennismiddelen voor aan.
Misverstanden
In veel moderne spiritualiteit, is het kind met het badwater weggegooid, en zegt men dat non-dualiteit betekent dat er niks is of zo. Dat is natuurlijk onzin. Wat is het kind in deze beeldspraak? Wel? Is het Ishvara, god, de hele werkelijkheid zelf, alles wat ik maar lief kan hebben? Wat verschijnt en wat niet verschijnt is één non-duaal geheel. Willen we in onze beleving waarlijk samenvallen met bestaan-bewustzijn-zaligheid, dan hebben we in eerste instantie een concept nodig om te aanbidden en onvoorwaardelijk lief te hebben. Waarom? Alles ben ikzelf, dat is wat non-dualiteit betekent. Dus als ik ergens een hekel aan heb, heb ik een hekel aan mezelf. En omgekeerd geldt: Pas als ik van alles hou, hou ik volledig van mezelf. Non-dualiteit betekent niet: ‘ik ben er niet’. Nee het betekent: ‘Ik ben er alleen maar’.
Veel mensen zijn terecht uit monotheïstische religies gestapt, vanwege de hiërarchische structuren. Dit is het badwater. De religieuze instituten hebben geen fraaie geschiedenis. Tevens heeft men terecht vastgesteld, dat het raar is om een god te aanbidden die elders is. Vedanta beaamt dat. Vedanta komt met een heel ander, precies godsbegrip. Vedanta zegt als tussenstap: Aanbid alles als god! Je innerlijk (de inhoud van je geest), en je uiterlijk (het lichaam en de wereld). Ook al geloof je niet in god, dan nog zul je merken, dat een houding van devotie jegens alles, je karakter zacht en liefdevol maakt. Alleen een zachte, scherpe mind kan de waarheid van zichzelf begrijpen. Devotie helpt enorm om emotioneel volwassen te worden. God is dus niet het kind dat we zijn verloren bij het afstand doen van religie. Wat zijn we verloren? Onze liefde, onze devotie zijn we verloren. God is het opper-gereedschap dat mij spiritueel laat groeien. Zowel liefde jegens het leuke, als liefde jegens het minder leuke, dat maakt niet uit. Als je als doel hebt om van een duale beleving naar een non-duale beleving te groeien, dan kunnen we niet zomaar ‘het minder leuke’ uitsluiten. Probeer het maar eens. Ga een werkelijk een dag lang alles als een God zien die goed is. Als het je lukt zo te kijken, zul je merken wat het effect in je is.
We zullen eerst deze stap moeten nemen. Wat is de stap? Onze voorkeuren en afkeren milder maken, neutraliseren met karma yoga. Devotie in actie. De werkelijkheid draait niet om wat ik wel of niet wil. Dan sluiten we ons aan bij de goddelijke wereld, en kwalificeren we ons om de non-duale aard van de werkelijkheid te begrijpen en te leven. Veel moderne zoekers willen meteen de hoofdprijs, verlichting, maar zo werkt het niet. Ook al is de persoon niet wat het lijkt te zijn, we moeten wel eerst in de schijnbare werkelijkheid aan deze persoon werken. Dit maakt Vedanta lastig voor velen. Maar daar zit Vedanta niet mee. Het is een oprecht programma, waar we dingen niet mooier maken dan ze zijn. Een transformatie doorgaan doet het ego een beetje pijn. Maar het is nou net dit ego waar we altijd last van hebben. Zolang er een lichaam verschijnt, zal er een vorm van ego zijn, maar die kun je waarnemen, en daarom kun je er vrij van zijn. Het ego zal de transformatie voelen. Milder worden en alle verschijnselen neutraliseren in jezelf is een prachtig proces. Maar het maakt Vedanta voor oprechte zelfonderzoekers, die bereid zijn zichzelf eerlijk aan te gaan. En dit maakt Vedanta ook bij uitstek een compleet programma. en een ongeëvenaarde uitnodiging.
Nogmaals, veel spirituele zoekers werken niet aan de emotionele volwassenheid van hun persoon. Ze hebben niet zoiets als de goddelijke tool van karma yoga beoefend. En dan lopen ze vast, en komen zichzelf tegen. De mensen die begrijpen dat het niet de wereld is die ze gelukkig gaat maken, maar de houding die ze jegens de wereld hebben, komen naar Vedanta. Het realiseren van je ware natuur, vergt een zeker mate van emotionele rijpheid. Het verkrijgen van een objectieve, neutrale mind is geen sine cure. En toch is het nodig om ‘god’s’ 100% consequente wetmatigheden van oorzaak-gevolg te begrijpen. Zo is het nou eenmaal ontworpen, en dit verklaart de religieuze behoefte van mensen. En wat betekent het liefhebben van Ishvara? Dat ik alles liefheb, en daarom acties inzet met een bewust waardenpatroon. Vedanta laat zien, dat ik geen liefde nodig heb, maar mijn eigen liefde wakker kan schudden. Het mag duidelijk zijn dat degene die werkelijk in liefde is, al een flink stuk op weg is om te ontdekken dat hij de liefde zelf is.
Anders krijgen we de verwarring van zoekers, die vastzitten in hun proces, of denken ergens te zijn, maar weer terugvallen in lijden. Die verwarring is tweeledig. Of mijn persoonlijkheid denkt dat hij verlicht is. Die verwart ‘Bewustzijn met alle eigenschappen of wel god’ met ‘Zuiver bewustzijn’, en gaat zich groots of pretentieus gedragen. Bij deze persoon claimt het ego, een speciale status. Dit is de advaita shuffle of verlichtingsziekte. We zijn gewoon allemaal een en hetzelfde bewustzijn, dat is alles. Het enige verschil is, dat de één het weet en de ander niet. En als je het weet, is dat niet iets om trots op te zijn. Puur bewustzijn is namelijk niet trots.
Een andere, veel voorkomende, begrijpelijke verwarring die zelfonderzoekers, na het horen van de kennis, hebben luidt: ‘Hoe kan dat nou voor mij gelden dat alles mij is, dat ik vrij ben, dat ik het geheel ben? Hoe dan?’ Dit is het innerlijk conflict tussen mijn beperkende overtuiging van mijzelf, en de waarheid het bestaan zelf te zijn. Na een mensenleven lang op een bepaalde manier gedacht en geleefd te hebben is dit natuurlijk heel begrijpelijk. Vandaar ook dat je in Vedanta uitgebreid begeleidt wordt in de beoefening van kennis. Er zijn meditaties om de kennis langzaamaan te verwezenlijken. Nadat de onderzoeker het in zekere mate heeft begrepen, wordt zij of hij uitgenodigd, de complete kennis als maatje mee te nemen in elke situatie in het leven. Met name in situaties die mij triggeren, of als ik mij eenzaam voel of naar. Dat is waarlijk zelfonderzoek. Eerlijk in de spiegel durven te kijken, en mijn eigen beleving waarachtig onderzoeken. Dit heet contemplatie. De leraar zal het allemaal uitleggen.
Absolute waarheid, ik ben wat ik zoek
Wederom, het is al een feit dat we een vrije zalige oceaan van bewustzijn zijn. Het is al een feit dat we het licht zijn, dat alles laat schijnen. Alleen zien we het niet zo, omdat de mind is ingericht met onbeduidendheid, nietige gedachten over onszelf en de wereld, verschijnen aan mij, het wijde, stille bewustzijn. We zijn de schijnende aanwezigheid, die altijd aanwezig is, ook al schijnt het op onze destructieve, verdelende gedachten. Het licht van bewustzijn is vrij, hoe dan ook. Geen probleem. Belangrijk om het onderscheid te maken tussen vrij bewustzijn zonder attributen, en de mind, vol bewegende gedachten, gevoelens en beelden. De mind is iets anders dan bewustzijn.
Maar laten we eerst eens rustig aan onszelf gaan werken. Onze geest liefdevol inrichten, ons lichaam goed verzorgen, van onze dag een goddelijke dag maken, en van de wereld een altaar waarin we leven. Laten we beginnen met de tool der tools, karma yoga, en andere oefeningen die ons in innerlijke en uiterlijke harmonie brengen. Allemaal al schitterend werk op zich.
Even tussendoor: eerst dacht ik een lichaam en geest te zijn. Dit wordt onwetendheid genoemd. Nu wordt mij verteld dat mijn lichaam en geest ook gewoon uitdrukkingsvormen van mijzelf zijn als vrij, puur bewustzijn. Dit wordt kennis genoemd. Uiteindelijk laat ik onwetendheid en kennis los.
Nodige assimilatie van kennis
Keer op keer blijkt ‘dit even zo mooi stellen’ niet genoeg. Omdat we innig geconditioneerd zijn met mind-stuff, met name met de identificatie van een persoonlijkheid die denkt van alles neer te moeten zetten in het leven, om heel te worden is er een bepaalde methodiek nodig voor de uitleg hiervan. Het begint er allemaal mee dat we een existentieel onheilspellend gevoel hebben. Mocht je aanvoelen dat er iets niet klopt aan je leven, zit je goed. We zoeken de zin van het leven, en die zin is het volle zijn ervan. Waarom? Omdat je schitterend bent als het oneindige bewustzijn. En dat straalt af op onze intuïtie dat het anders zou kunnen, en ik gelukkig zou moeten zijn. Dit klopt, je bent het geluk van volle zaligheid. We kijken niet juist, en daarom lijden we. Dit is heel normaal, heel natuurlijk.
Vedanta analyseert al deze aspecten van het bestaan heel precies in het licht van de waarheid. Zo zijn er vele valkuilen en misvattingen van wat vrijheid is, wat zelfrealisatie is, en wat non-dualiteit is. Onwetendheid zit diep, en heeft vele gedaanten. Vedanta teksten en de lessen van Vedanta leraren belichten elk facet van het mozaïek van de werkelijkheid op een ongeëvenaard complete manier.
Iets over de methodiek
Er is nog zoveel moois te vertellen over alle nuances in dit verhaal. Het is echt heel feestelijk. Ik heb vele jaren de Westerse filosofie bestudeerd en allerlei spirituele methoden beoefent. Maar gaandeweg mijn verkenning van Vedanta stond ik paf. Iedereen maakt dat mee, die zich ermee bezig gaat houden. Steeds weer denk je: ‘Het is zo logisch, waarom kwam ik daar zelf niet op, waarom kwam vele grote filosofen daar niet op?’ Je komt in verwondering te staan.
Waarom? Vedanta breekt verkeerde concepten af, maar doet dit heel vernuftig. Hoe? Het neemt de beoefenaar mee vanuit zijn onwetendheid, via een aantal kennisniveaus naar de juiste betekenis. Deze denkstappen zijn nodig, om door te kunnen naar het volgende niveau. Het ene niveau wordt eerst uitgelegd. De mind van luisteraar is anders ingericht, en klaar voor de volgende denkstap. Dan wordt de vorige denkstap losgelaten. Van grof naar subtiel. Belangrijke opmerking. Kennis heeft niveau’s, maar de werkelijkheid die daaraan ten grondslag ligt heeft geen niveau’s. Voor nu even heel globaal: Eerst onderscheiden we onszelf als de stille getuige van alles, bewustzijn (nog duaal). Dan wordt uitgelegd waarom alles niets anders is dan een verschijning van de stille getuige (non-duaal). Het is handig als ik een verfijnde mind heb, om dit te kunnen volgen. Gaandeweg het proces van luisteren, reflecteren en contempleren zal ik deze mind sowieso ontwikkelen. Van subtiel naar non-duaal. Veel moderne spirituele lessen hebben geen accuraat kennismiddel, geen beproefde methodiek, die in een bepaalde volgorde wordt doorlopen. Dat is het probleem.
Karma yoga is daar een mooi voorbeeld van. We kunnen de stap vanuit onwetendheid naar waarheid niet één keer nemen. Zoiets geniaals kan niet van mensen komen, omdat nou net de menselijke belevingswereld, met al zijn karma, het probleem is. Toch zijn het ook juist mensen die met hun ontwikkelde mind en het vermogen tot zelfreflectie en zelfbewustzijn, deze verschuiving naar de waarheid kunnen maken. Daarom is een rijpe, verfijnde geest nodig. Vedanta breekt concepten af met andere concepten, tot ze allemaal verdwenen zijn. Zelfs het middel kennis is maar een concept. Zelfs god is een concept. Kennis is daarom geen vaststaande kennis, maar een middel om tot het vrije zelf te komen.
Wat is namelijk het malle basisprobleem? Dat ik uitkom, bij iets dat ik al ben. Het bestaan-bewustzijn zelf. Een zelf dat overeenkomt met de totale, oneindige werkelijkheid
Niet van mensen, maar 'van' het Zelf
Vedanta onderscheidt zich hiermee van veel modern onderricht over non-dualiteit en zelfrealisatie, omdat het gebruik maakt van een goddelijke methodiek, de Vedanta. Het is voor een mens onmogelijk zich te bevrijden van zijn eigen blinde vlek. De kennis van Vedanta komt niet van mensen, onmogelijk. Vandaar dat tradities ergens begonnen zijn. He is ontvouwt aan de zieners van Oude culturen. Maar we zijn allemaal zieners. Kennis komt van buiten tot de mind. Het wordt mentaal ‘gezien’, waarmee wordt bedoeld begrepen. Het derde oog is niets anders dan het vermogen tot kennen, tot begrijpen.
Daarom moet ik mij leren overgeven aan wat Ishvara, de traditie en de leraar te zeggen heeft. Dit is het grote verschil met modern onderricht. Tegelijkertijd weet Vedanta dat de taal in moderne bijeenkomsten over non-dualiteit afgeleiden zijn van Vedanta/ de Upanishads. Termen als Getuige-bewustzijn, bewustzijn als in-grond en de term non-dualiteit (advaita) zijn daar voorbeelden van.
Integer en eerlijk: De kracht van discipline
Vedanta is betrouwbaar. Het neemt de zoeker mee in het onderricht, zoals het oorspronkelijk bedoeld is, en helpt haar of hem alle aspecten van het bestaan uit te werken. Het is niet vaag spiritueel, maar heel precies, en kraakhelder is zijn analyse. Van de leerling wordt niet gevraagd iets klakkeloos aan te nemen, maar om het te toetsen aan zijn eigen ervaring. Vedanta is een wetenschap. Maar dan de wetenschap van jezelf.
Moderne wetenschap is relatieve kennis, gebaseerd op zintuigelijke waarneming en het afgeleide instrumentarium daarvan, en de afgeleide redenering daarvan. Helaas kunnen we niet bouwen op objecten als het de waarheid en mijn geluk aangaat. Noem een object dat niet vergaat. Vedanta is de absolute kennis van de oneindige, immer aanwezige grond van de werkelijkheid. Die grond is vast, want oneindig. Dat ben jij. De immense uitnodiging is zo te durven kijken. Daarom is de methodiek zo radicaal anders.
Vedanta is ook integer. De (com)passie van de leraar is de wijsheid, die hem vrijstelde door te geven. Dat is de bron van zijn geluk. Iedereen is bezig uit zijn gevoel van bekrompenheid en afgescheidenheid te komen. Daarom zijn we zo druk en naar buiten gericht. Maar er komt geen geluk ‘uit’ objecten, zegt de leraar. Dit lijkt maar zo. Het geluk kan alleen maar uit jezelf komen. Jij bent dat totale geluk. De juiste leraar weet dat iedereen eigenlijk vrij wil zijn van onbehagen. De leraar weet dat iedereen zelfstandig wil zijn. De leraar weet dat dit mogelijk is. Hij doceert puur uit liefde. Hij is ok, en wenst dit ‘anderen’ ook toe. Zijn belang is aan te tonen dat lijden niet nodig is. Zij of hij zal nooit zeggen wat je moet doen. De toepassing van de teaching in je leven is geheel aan jezelf.
Vedanta is ook eerlijk. De vrijheid van zelfrealisatie komt niet even uit de lucht vallen. Dit doe je er niet even bij. Het is je misschien opgevallen dat het woord consequent een paar keer terugkwam. Als ik een bepaalde fase oversla, kom ik in problemen en raak ik verderop gefrustreerd. Om aan Vedanta te beginnen zal ik al een redelijk kalme, neutrale geest moeten hebben. Vrijheid vergt volledige en langdurige toewijding. Maar niet getreurd. Alle fasen zijn allemaal prachtig op zich. Dat absolute vrijheid zeldzaam is, komt omdat maar weinigen bereid zijn consequent het goddelijke programma te doorlopen. Dit is alleen weggelegd voor haar of hem die zich totaal geeft. Al is het over vele levens heen, wat maakt het uit. Als je eenmaal begrijpt welk nobel pad je bewandelt, zal je mind dat waarderen. De mind wil iets nobels te doen hebben. Dat daar een tekort aan is tegenwoordig, drukt de existentiële leegte van de moderne mensheid uit.
Voor de aspirant in kan zien dat zij of hij vrij is van doenerschap, is er een hoop werk te verzetten. Men zal zich op een of andere manier moeten kwalificeren. Ook daarbij helpt Vedanta. De weg naar het directe inzicht is geplaveid met schitterend werk. Voor ik de vergankelijke, afhankelijke, veranderlijke werkelijkheid ‘doorzie’, en er afstand van doe als zijnde ‘niet echt’, moet ik mijn geest, die op een zeker moment ontmaskerd zal worden, eerst vredig en gelukkig maken. Wie wil dit nou niet? Hier kan ook aanvullende spirituele beoefening helpen, zoals Karma Yoga, maar ook mindfulness, of andere vormen van Boeddhistische meditatie, Astanga Yoga uitmondend in Raja Yoga. Vedanta omarmt alle voorbereiding met een allesomvattende visie.
Leraren in deze traditie baseren hun onderricht op het kennismiddel dat over duizenden jaren vele oprechte zoekers heeft vrijgesteld. Als je het serieus oppakt zal het vertrouwen en zelfvertrouwen gaandeweg groeien. Dit komt omdat je steeds meer aansluiting vindt bij het palet van de werkelijkheid. Op internet, met name You Tube staan veel video’s van Vedanta-leraren. Het valt om diverse redenen aan te raden om een leraar te kiezen. Een leraar helpt om gedisciplineerd en toegewijd te zijn aan jezelf. Een leraar is een levend voorbeeld, hoe jezelf te onderzoeken. Een leraar moedigt je aan om anders naar jezelf te kijken. Een leraar kan je heel precies helpen om te onderzoeken waar je valkuilen en obstakels liggen. Tegenwoordig zijn er ook seminars te volgen via Zoom.
Terwijl moderne Advaita zich vooral richt op de herkenning van mijn aard als Bewustzijn, gaat Vedanta niet alleen daarover, maar ook over de psychologie van de mens en het gemanifesteerde en ongemanifesteerde universum. Kennisname en toepassing hiervan leidt tot een vollediger beeld van hoe wij als mens in elkaar zitten en functioneren, onze plek als mens in het universum, en de plek van het universum in ons. De kennis die onwetendheid oplost is als een diamant met vele facetten. Dit komt omdat onwetendheid vele facetten heeft.
Amsterdam, oktober 2024, Simon de Jong